Tadeusz Szczepański

---

Kariera naukowa

Tadeusz Szczepański jest osobą, której kariera edukacyjna i zawodowa jest imponująca. Ukończył Liceum im. Stanisława Staszica w Pleszewie i w latach 1965–1969 studiował polonistykę na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Następnie, w latach 1969-1971, rozwijał swoje umiejętności w zakresie filmoznawstwa, które studiował jako specjalność polonistyki na Uniwersytecie Łódzkim.

W okresie od 1971 do 1981 roku jego ścieżka zawodowa przebiegała w Katedrze Teorii Literatury, Teatru i Filmu. Dalsze kroki w karierze obejmowały wykłady w PWSFTViT w Łodzi, gdzie pracował od 1977 do 1984, a następnie rozpoczął pracę na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie w 1982 uzyskał stopień doktora.

W 1998 roku Tadeusz Szczepański został adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej UMK, a w tym samym roku obronił pracę habilitacyjną na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego. Tytuł jego rozprawy to Zwierciadło Ingmara Bergmana. W 2002 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego zarówno na Uniwersytecie Gdańskim, jak i w PWSFTViT w Łodzi, gdzie obecnie pełni funkcję profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Prowadzi wykłady z historii filmu oraz seminaria magisterskie, dodatkowo uczy w Instytucie Kulturoznawstwa UWr i na studiach podyplomowych w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, gdzie specjalizuje się w filmoznawstwie.

W zachowanych pracach magisterskich, Tadeusz Szczepański wypromował około 50 prac, a także jedną pracę doktorską, które poruszają tematykę współczesnej kinematografii polskiej oraz związków literatury i filmu, jak również historii polskiej krytyki filmowej.

Jego doświadczenie zawodowe wzbogacały różnorodne stypendia i staże. W latach 1972–1973 odbył staż w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, a w latach 1976-1977 skorzystał z dziewięciomiesięcznego stypendium w Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinetografii w Moskwie. W 1984 roku odbył kurs języka szwedzkiego w Uniwersytecie w Uppsali, a w 1986 roku zdobył stypendium w Muzeum Augusta Strindberga w Sztokholmie. Dodatkowo, na przełomie lat 1987 i 1988 brał udział w dziewięciomiesięcznym Studium Języka i Literatury Francuskiej w Centre des Etudes Françaises na Université Stendhal w Grenoble.

W latach 1994–2003 współpracował ze Studium Sztuk Plastycznych i Realizacji TV w Ostromecku, które później przekształciło się w Camerimage Film School w Toruniu. Osobistym aspektem życia Tadeusza Szczepańskiego jest jego syn, Piotr Szczepański (ur. 1975), który podobnie jak ojciec zajmuje się filmem, będąc operatorem i reżyserem. Tadeusz Szczepański obecnie mieszka w Łodzi.

Działalność naukowa i publicystyczna

Interesy badawcze profesora Tadeusza Szczepańskiego obejmują różne aspekty historii filmowej awangardy. Jego prace koncentrują się szczególnie na twórczości Siergieja Eisensteina, relacjach pomiędzy teatrem a filmem, a także na europejskim kinie oraz kinematografii rosyjskiej i skandynawskiej. Dodatkowo, bada kino autorskie, w tym dziedzictwo Ingmara Bergmana.

W roku 1980 objął stanowisko redaktora naczelnego Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. W okresie od 1988 do 1994 roku pracował jako redaktor w dwumiesięczniku „Film na świecie”, który był prowadzony przez niego od 1991 roku. Jego publikacje ukazują się w takich pismach jak „Dialog”, „Odra”, „Kwartalnik filmowy” oraz w „Kinie”, gdzie regularnie współpracuje jako autor.

Profesor Szczepański jest również członkiem Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, co podkreśla jego zaangażowanie w rozwój i promowanie wiedzy o sztuce filmowej w Polsce.

Nagrody i wyróżnienia

Tadeusz Szczepański, znany ze swojej działalności w branży filmowej, otrzymał szereg nagród i wyróżnień, które podkreślają jego wkład w kulturę i sztukę. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich:

• 1993 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii „Laterna Magica”, która została przyznana za wybitne zasługi dla kultury filmowej,
• 1999 – Nagroda Polskiej Akademii Nauk w dziedzinie historii sztuki za lata 1998-1999, przyznana za książkę Zwierciadło Bergmana,
• 1999 – Nagroda Miasta Gdańska w dziedzinie kultury za tę samą książkę Zwierciadło Bergmana,
• 1999 – Nagroda im. Bolesława Michałka za książkę „Zwierciadło Bergmana”,
• 2003 – Złoty Krzyż Zasługi,
• 2022 – Nagroda ZAiKS-u im. Krzysztofa T. Toeplitza w dziedzinie piśmiennictwa filmowego.

Wszystkie te odznaczenia świadczą o jego znaczącej roli w świecie sztuki i literatury filmowej.

Bibliografia (wybór)

Publikacje książkowe

W dorobku Tadeusza Szczepańskiego znajduje się wiele znaczących publikacji. Do nich należy:

• Eisenstein. U źródeł twórczości, opublikowana przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie w 1986 roku, ISBN 83-221-0358-1,
• Zwierciadło Ingmara Bergmana, wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego w 1997 roku, ISBN 83-7017-749-2; później jako Zwierciadło Bergmana: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria w Gdańsku w 1999 roku, ISBN 83-87316-87-3; wydanie drugie, poprawione: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2002, ISBN 83-87316-87-3; oraz wydanie trzecie, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-7453-734-6,
• Jan Troell, wydany przez Korporację ha!art w 2009 roku, ISBN 978-83-61407-41-6; będący częścią serii „Linia Filmowa”,
• Kino nordyckie. Pierwsze stulecie, opublikowane przez Państwową Wyższą Szkołę Filmową, Telewizyjną i Teatralną im. Leona Schillera w Łodzi w 2020 roku, ISBN 978-83-65501-80-6.

Opracowania i prace zbiorowe

Autor ten również przyczynił się do wielu cennych opracowań i prac zbiorowych, takich jak:

• W kręgu zagadnień awangardy – współredakcja z Grzegorzem Gazdą, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1982, w serii „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Scientiarum Artium et Librorum 0208-6115, 3”,
• Eisenstein – artysta i myśliciel (współredakcja naukowa z Wojciechem Wierzewskim); autorzy: Siergiej Eisenstein, Wiesław Godzic, Alicja Helman, Jerzy Koenig, Jerzy Kossak, Leonid Kozłow, Zygmunt Machwitz, Tadeusz Miczka, Tadeusz Szczepański, Wojciech Wierzewski; wydane przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, ISBN 83-221-0146-5,
• Zbigniew Cybulski – aktor XX wieku, współredakcja z Janem Ciechowiczem; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk – Sopot 1997; seria: „Biblioteka 100-lecia Miasta Sopotu”; „Rozprawy i Monografie – Uniwersytet Gdański”,
• Cudowny Kinemo. Rosyjska myśl filmowa (antologia; wybór, przekłady, redakcja i opracowanie; wspólnie z Bogusławem Żyłko; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2001, ISBN 83-88560-28-X),
• Biografistyka filmowa. Ekranowe interpretacje losów i faktów (materiały z konferencji filmoznawczej, Toruń, 7-8 grudnia 2006 r.; współredakcja z Sylwią Kołos; Wydawnictwo Adam Marszałek 2007, ISBN 978-83-7441-853-9),
• Idea zespołu filmowego. Historia i nowe wyzwania (opracowanie wspólnie z Anną Pachnicką; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź [2013], ISBN 978-83-87870-72-0; wydanie drugie w 2014 roku),
• Od Ibsena do Aho. Filmowe adaptacje literatury skandynawskiej (redakcja; współpraca Lech Sokół; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2015, ISBN 978-83-7453-252-5),
• Polski film dokumentalny w XXI wieku (współredakcja z Małgorzatą Kozubek; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej – Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, ISBN 978-83-65501-07-3),
• Sejsmograf duszy. Kino według Marii Kornatowskiej (wstęp, wybór i układ; współpraca z Marzeną Bomanowską, Jarosławem Czembrowskim, Maciejem Dowgielem, Mariuszem Grzegorzkiem, Anną Marią Zarychtą; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera – Muzeum Kinematografii, Łódź 2016, ISBN 978-83-65501-01-1),
• Polska animacja w XXI wieku (współredakcja z Małgorzatą Kozubek; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 2017, ISBN 978-83-65501-30-1),
• Kultura produkcji filmowej. Teorie, badania, praktyki (współredakcja z Arturem Majerem; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 2019, ISBN 978-83-65501-63-9).

Artykuły (wybór)

Warto również zwrócić uwagę na artykuły autorstwa Tadeusza Szczepańskiego:

• Kino autotematyczne (na przykładzie filmu „Wszystko na sprzedaż” Andrzeja Wajdy) opublikowany w „Teksty” w 1972 roku, nr 2,
• Film a wizja senna (w „Teksty” w 1973 roku, nr 2),
• Utopia semiotyczna Sergiusza Eisensteina. Zarys problemu w „Acta Universitatis Lodziensis”. Nauki Humanistyczno-Społeczne, Folia Polonica. Seria I nr 2, 1975,
• Eisenstein i psychoanaliza (w „Kino” w 1979 roku, nr 11),
• OPOJAZ – Film – Eisenstein, [w:] Pogranicza i korespondencje sztuk (wybór materiałów XVII konferencji teoretyczno-literackiej zorganizowanej przez Instytut Teorii Literatury, Teatru i Filmu Uniwersytetu Łódzkiego oraz IBL PAN w Przyjezierzu k. Strzelna, 1-6 lutego 1978 r.; pod red. Teresy Cieślikowskiej i Janusza Sławińskiego; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980, ISBN 83-04-00373-2),
• Meyerhold, Eisenstein: mistrz i uczeń w „Dialogu” w 1980 roku, nr 10,
• „The Wise Man” Reconsidered, [in:] Eisenstein Revisited. A Collection of Essays (ed. L. Kleberg and H. Lövgren; Stockholm 1987),
• Pasja według Carla Theodora (w „Film na Świecie”, 1989, nr 6),
• Stalin i filmowcy, [w:] Autor w filmie. Z dziejów ewolucji filmowych form artystycznych, pod red. Marka Hendrykowskiego; Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 1991; seria: „Biblioteka Zeszytów Artystycznych”,
• Droga Svena Nykvista (w „Kwartalniku Filmowym” w 1994 roku, nr 7-8),
• Kieślowski wobec Bergmana, czyli tam, gdzie spotykają się równoległe [w:] Kino Krzysztofa Kieślowskiego (pod red. Tadeusza Lubelskiego; Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 1997, ISBN 83-7052-926-7),
• Selma w krainie żywych obrazów (w „Dialogu” w 1998 roku, nr 10),
• Bergman and Film, [in:] Music and Film (ed. by Don Fredricksen, Małgorzata Hendrykowska, Marek Hendrykowski; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2002, ISBN 83-232-1180-9),
• Eisenstein: sacrum i rewolucja, [w:] Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie (pod red. Mirosława Przylipiaka i Krzysztofa Kornackiego; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, ISBN 83-7326-083-8),
• Dreyer i von Trier. Perwersyjne dziedzictwo, [w:] Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie (pod red. Mirosława Przylipiaka i Krzysztofa Kornackiego; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, ISBN 83-7326-083-8).

Przekłady

Tadeusz Szczepański ma na swoim koncie wielką liczbę przekładów, a wśród nich znajdują się:

• Ingmar Bergman, Obrazy (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1993, ISBN 83-221-0645-9),
• Ingmar Bergman, Ryba: farsa filmowa (w „Kwartalniku Filmowym” w 1996 roku, nr 14),
• Per Olov Enquist, Ciemny prąd w głębinie (w „Dialogu” w 1998 roku, nr 10),
• Lars von Trier, Spowiedź DOGMA-tyka (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2000, ISBN 83-7006-971-1; oraz w 2001 roku, ISBN 83-240-0017-8),
• Ingmar Bergman, Wiarołomni: partytura dla medium wizualnego (w „Dialogu” w 2001 roku, nr 1),
• Ingmar Bergman, Miłość bez kochanków (w „Kwartalniku Filmowym” w 2002 roku, nr 39/40),
• Maaret Koskinen, Epilog – miejsce gry pamięci (w „Kwartalniku Filmowym” w 2002 roku, nr 39/40),
• Andreas Wadensjö, Wyspa w czasie (w „Kwartalniku Filmowym” w 2002 roku, nr 39/40),
• Henrik Orrje, Film jako sztuka – ruch modernistyczny (w „Kwartalniku Filmowym” w 2002 roku, nr 39/40),
• Ingmar Bergman, Sarabanda (w „Dialogu” w 2004 roku, nr 1),
• Kjell Westö, Lang (Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2004, ISBN 83-89405-99-7; seria: „Terytoria Skandynawii”),
• Ingmar Bergman, Przedstawienia (zawiera: Wiarołomni, Duchowa przypadłość, Miłość bez kochanków; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2005, ISBN 83-7453-735-3; seria: „Terytoria Skandynawii”),
• Ingmar Bergman, Ingrid von Rosen, Maria von Rosen, Trzy dzienniki / zestawione przez Marię von Rosen i Ingmara Bergmana (Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-7453-728-5; seria: „Terytoria Skandynawii”),
• Ingmar Bergman: Kuba u aktorów: sztuka w dwóch aktach (w „Dialogu” w 2009 roku, nr 1),
• Maaret Koskinen, Wczesne alter ego: Kacper, Kuba i inni kuglarze (w „Dialogu” w 2009 roku, nr 1),
• Ingmar Bergman, Dziennik roboczy 1955-1974 (Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej – Fundacja Rozwoju Szkoły Filmowej w Łodzi 2023, ISBN 978-83-67397-18-6),
• Ingmar Bergman, Dziennik roboczy 1975-2001 (w przygotowaniu).

---

Oceń: Tadeusz Szczepański

---